Trzej naukowcy zostali uhonorowani przez Zgromadzenie Noblowskie Instytutu Karolinska Nagrodą Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny za rok 2025. Są to Mary E. Brunkow (Instytut Biologii Systemów, Seattle, USA), Fred Ramsdell (Sonoma Biotherapeutics, San Francisco, USA) i Shimon Sakaguchi (Uniwersytet w Osace, Osaka, Japonia). Nagrodę przyznano „za odkrycia dotyczące obwodowej tolerancji immunologicznej”. „Ich odkrycia były decydujące dla naszego zrozumienia, jak funkcjonuje układ odpornościowy i dlaczego nie wszyscy zapadają na poważne choroby autoimmunologiczne” – powiedział Olle Kämpe, przewodniczący Komitetu Noblowskiego.
W tym samym dniu, w godzinach rannych, na wykładzie z Immunologii dla studentów Kierunku Lekarskiego AKSiM w Toruniu omawialiśmy udział limfocytów T i B w odpowiedzi odpornościowej i nagle taka wiadomość o tegorocznej Nagrodzie Nobla – jak utrzymać układ odpornościowy pod kontrolą.
Silny układ odpornościowy organizmu musi być regulowany, w przeciwnym razie może atakować nasze własne narządy. Mary E. Brunkow, Fred Ramsdell i Shimon Sakaguchi zostali uhonorowani Nagrodą Nobla za przełomowe odkrycia dotyczące obwodowej tolerancji immunologicznej, która zapobiega szkodliwemu wpływowi układu odpornościowego na organizm. Układ odpornościowy codziennie chroni nas przed tysiącami różnych drobnoustrojów, które próbują zaatakować organizm. Wszystkie one mają różny wygląd, a wiele z nich wykazuje podobieństwo do komórek człowieka, co stanowi formę kamuflażu i układ odpornościowy musi zadecydować, co powinien atakować, a czego bronić. Laureaci zidentyfikowali strażników układu odpornościowego – limfocyty T regulatorowe – które zapobiegają atakowaniu naszego organizmu przez komórki odpornościowe. W latach dziewięćdziesiątych wielu badaczy było przekonanych, że tolerancja immunologiczna rozwija się wyłącznie dzięki eliminacji potencjalnie szkodliwych komórek odpornościowych w grasicy, w procesie zwanym tolerancją centralną. Sakaguchi wykazał, że układ odpornościowy jest bardziej złożony i odkrył nieznaną wcześniej klasę komórek odpornościowych, które chronią organizm przed chorobami autoimmunologicznymi. Mary Brunkow i Fred Ramsdell dokonali kolejnego kluczowego odkrycia w 2001 r., przedstawiając wyjaśnienie, dlaczego konkretny szczep myszy jest szczególnie podatny na choroby autoimmunologiczne. Odkryli, że myszy mają mutację w genie, który nazwali Foxp3. Wykazali również, że mutacje odpowiednika tego genu u człowieka powodują poważną chorobę autoimmunologiczną – zespół IPEX, sprzężony z chromosomem X zespół dysregulacji immunologicznej, poliendokrynopatii i enteropatii (ang. immunodysregulation polyendocrinopathy enteropathy X-linked syndrome, IPEX). Dwa lata później Shimon Sakaguchi połączył te odkrycia. Udowodnił, że gen Foxp3 reguluje rozwój komórek, które zidentyfikował w 1995 r. Komórki te, znane obecnie jako limfocyty T regulatorowe, monitorują inne komórki odpornościowe i zapewniają tolerancję naszego układu odpornościowego na nasze własne tkanki.
Odkrycia laureatów zapoczątkowały badania nad tolerancją obwodową, stymulując rozwój metod leczenia raka i chorób autoimmunologicznych. Może to również prowadzić do skuteczniejszych przeszczepów. Kilka z tych terapii przechodzi obecnie badania kliniczne.
Wiele osób komentując tegoroczną Nagrodę wyraziło pogląd, że badania mają charakter historyczny. Pragnę przypomnieć, że musiało minąć 30 lat zanim odkrycie austriackiego lekarza i immunologa Karla Landsteinera zostało nagrodzone Nagrodą Nobla w 1930 r., a przecież chodziło o grupy krwi i ich zastosowanie w praktyce. Odkrycie uznawane za największe odkrycie ubiegłego stulecia, zostało nagrodzone Noblem po blisko 10 latach. James Watson, Francis Crick i Maurice Wilkins otrzymali w 1962 r. Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny za odkrycie struktury podwójnej helisy DNA (kwasu deoksyrybonukleinowego). Publikacja ich badań nad strukturą DNA w 1953 r. była kamieniem milowym w nauce, dostarczając klucza do zrozumienia, w jaki sposób przekazywana jest informacja genetyczna. Zbliżoną wartość dla człowieka ma tegoroczna Nagroda.
Prof. dr hab. n. med. Ryszard Słomski
Kierunek Lekarski AKSiM